Теодолит википедия: Теодолит — Википедия – Теодолит — Википедия

Теодолит (англиски: theodolite, латински: theodolitus) – геодетски мерен инструмент за мерење на водорамни агли или водорамни и вертикални агли. Негови главни делови се водорамен и вертикален круг со скали, дурбин и дополнителен уред за отчитување на агли и поставување во водорамна положба. Дурбинот може да се врти околу водорамната оска, а заедно со куќиштето и околу вертикалната оска. Врз основа на градбата и начинот на отчитување, теодолитите се делат на механички (со одвоени лупи или микроскопи за отчитување на спротивните места на кругот и механички микрометри), оптички и електронски. Спрема додатоците, конструкцијата и намената, теодолитот може да биде компасен, далечиномерски, жиротеодолит, репетиторски, астрономски. Постојат различни додатоци на теодолитот кои овозможуваат негова широка употреба. На пример, окуларна призма, објективен клин, пентагонална призма, зенитен окулар, прибор на окуларот, оптички микрометар (пред објективот), предлеќа, зенитен висок, мерни санки, ласерски и автоколимациски окулар, компас, жироскоп.

Во метеорологијата се употребува оптички теодолит со кој секоја минута се мерат аглите (азимут) и наклоните под кои се гледаат метеоролошките балони низ дурбинот при нивното дигање во атмосферата (т.н. пилот-балонско мерење на брзината и насоката на висинските ветрови), како и радиосондажен теодолит со кој автоматски се следи движењето на балонот со радиосонди во повисоките слоеви на атмосферата за добивање на податоци за температурата, влажноста, притисокот на воздухот во ветрот. Радиосондажниот теодолит прима радиосигнални со кои автоматски се управува вртењето на теодолитот и мерење на аглите.^[1]

Првиот теодолит е направен во Германија во 16 век.

Класичниот оптички теодолит се состои од два главни дела – алхидада (подвижниот дел на теодолитот) и статив (неподвижен дел на теодолитот) кој ја носи алхидадата.

Алхидада[уреди | уреди извор]

Алхидадата ги содржи следниве делови:

• оптички (ласерски) висок
• подножна пложа со винтови за поставување во водорамна положба
• водорамен круг
• цевчеста и кружна либела
• репетициски уред
• вертикален круг
• дурбин со кончен крст
• винтови за фино поместување
• груб нишан
• микроскоп за отчитување (денес тоа е дисплеј)

Подножната плоча содржи 3 винта кои служат за поставување на инструментот во водорамна положба. Во плочата е вметнат „водорамен круг“ кој служи за отчитување на водорамни правци. Водорамниот круг е неподвижен стаклен диск со поделба во интервали од 1′ или 1″, зависно од прецизноста на инструментот. Поделбата на водорамната скала се отчитува со помош на оптички микроскоп. Денес се применува кодирана поделба кај електронските теодолити што му овозможува на сметачот отчитување на правци. Средиштето на водорамниот круг е дупнато и низ него поминува вертикалната оска. Водорамниот круг е поврзан со репетициски уред. Репетицискиот уред служи за издигнување на водорамниот круг и за негово вртење заедно со остатокот од алхидадата.

Кружната либела служи за грубо поставување на инструментот во водорамна положба. Грубото поставување во водорамна положба главно се врши со скратување и продолжување на ногарите на стативот. Цевчестата либела е поосетлива и овозможува фино поставување на инструментот во водорамна положба со помош на подножните винтови. Цевчестата либела се користи така што со помош на винтовите за поставување во водорамна положба, се сведе покажувањето на либелата во условно водорамна положба, инструментот во водорамна рамнина се врти за 180°, ако е потребно повторно прецизно се поставува во водорамна положба. Потоа инструментот се врти за 90° и прецизно се хоризонтира, па повторно за 180°, и дури тогаш инструментот е поставен во водорамна положба. После ова оптичкиот или ласерскиот висок е употреблив за фино центрирање на инструментот над мерната точка.

Конструкцијата на дурбинот (телескопот) е Кеплерова. Се состои од окулар со кончен крст и објектив. Дурбинот служи за прецизно визирање на правецот. На горниот дел на куќиштето на дурбинот се наоѓа грубиот нишан за приближно визирање. Кончениот крст на дурбинот може да биде така изведен да може да послужи како далечиномер. Сите постари теодолити без електроника и ласерски далечиномер задолжително имаат вертикален конец со два кратки конци кои го сечат вертикалниот конец и водорамниот конец. Отчитувањето во сантиметри од летвата (се чита колку сантиметри има меѓу двете кратки водорамни рамнини, тоа отчитување се множи со факторот K и некогаш заради нелинеарноста на оптиката k. Коефициентот на нелинеарност одамна е укинат со развојот на прецизната оптика) резултатот е оптичката оддалеченост на инструментот и мерната летва. Мерната летва мора да биде вертикална, па има кружна либела (ако теодолитот се употребува за мерење на водорамни далечини). Ако летвата отстапува од вертикалата на кој било начин, резултатот е поголема оддалеченост од стварната оптичка оддалеченост. Подоцнежните методи, ласерски далечиномер и други, се имуни на таквите грешки.

Оската околу која се врти дурбинот се поврзана со вертикалниот круг. Вертикалниот круг е истоветен со водорамниот круг, само е поставен вертикално и низ неговото средиште проаѓа водорамната оска. Вертикалниот круг, за разлика од водорамниот, е подвижен, а индексите за отчитување на аглите се неподвижни. Поделбата на се отчитува со помош на микроскоп, или во случај на кодирана поделба тоа го прави сметач.

Оптичкиот висок е минијатурен оптички телескоп кој овозможува прецизно центрирање на инструментот над точката на стојалиштето. Ако сакаме инструментот да биде добро центриран, оптичката оска на високот мора да се поклопува со вертикалната оска на инструментот. Денес наместо оптички висок се користи црвен ласер, меѓутоа сè уште постои можност за поставување на обичен висок за точно центрирање. Ласерскиот и претходно оптичкиот висок имаат огромна грешка ако алхидадата претходно не е точно водорамна (покажуваат дека инструментот е центриран точно над мерната точка, а всушност не е). Обичниот висок цело време ја покажува прилично точно мерната точка и кај инструмент кој е само грубо водорамен (во тој случај оптиката и ласерот многу грешат).

Статив[уреди | уреди извор]

Стативот е дрвен или алуминиумски троножец кој служи за стабилизација на алхидадата над точката на стојалиштето. Ногарите на стативот може да се извлекуваат што овозможува поставување на алхидадата на саканата висина и грубо поставување во водорамна положба.

Тоталната станица е компјутерски облик на електронски теодолит. Тоталните станици во себе имаат сметач, меморија и ласерски далечиномер. Тоталната станица овозможува поедноставно снимање на детали, исколчување како и побрзи и попрецизни изведување на работите. Ласерскиот далечиномер е најголемата предност на тоталните станици. Таквите далечиномери се состојат од предавател кој емитира електромагнетно зрачење во радио или инфрацрвениот спектар. Електронскиот далечиномер изискува рефлектор на крајот на мерената далечина кој ги рефлектира испратените електромагнетни бранови. Прецизноста на електронскиот далечиномер кај тоталните станици е 2 милиметри на 1 километар далечина која се мери.

1. ↑ теодолит, [1] «Hrvatska enciklopedija», Leksikografski zavod Miroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, 2015.

Теодолит — Википедија, слободна енциклопедија

Теодолит је геодетски инструмент за мерење хоризонталних и вертикалних углова. Такође, може се користити и за мерење косих дужина.

Први теодолит конструисан је у Немачкој, у 16. веку.

Делови теодолита[уреди]

Теодолит се састоји од два основна дела: алхидаде (покретни део теодолита) и статива, који је непокретан и који носи алхидаду.

Алхидада[уреди]

Алхидада се састоји од следећих делова:

• оптичког (ласерског) виска;
• непокретне плоче, на којој се налазе завртњи за фино хоризонтирање;
• хоризонталног лимба;
• цевасте и центричне либеле;
• вертикалног лимба;
• дурбина са кончаницом;
• груби нишан;
• завртња за фино померање;
• микроскопа за очитавање мерених углова.

Непокретна плоча садржи три завртња, који служе са хоризонтирање инструмента. Такође, плоча представља оклоп, унутар којег се налази хоризонтални лимб, који служи за очитавање хоризонталних углова. Хоризонтални лимб је непокретна стаклена плоча, са поделом на мање делове, који, у зависности од прецизности инструмента, варирају од 1‘ до 1“. Подела на хоризонталном лимбу се очитава помоћу оптичког микроскопа. Кроз средиште хоризонталног лимба пролази вертикална оса теодолита.

Центрична либела служи за грубо хоризонтирање инструмента. Овакво хоризонтирање најчешће се врши померањем нога статива. За фино хоризонтирање инструмента користи се цеваста либела, која је много осетљивија. Фино хоризонтирање инструмента врши се помоћу завртња, који се налазе на непокретној плочи. Цеваста либела се најпре доведе између два завртња и, њиховим истовременим окретањем, подеси тако да мехур либеле врхуни. Затим се алхидада окрене за 90° око своје осе, да би се окретањем трећег завртња довело да мехур либеле врхуни. На тај начин је извршено фино хоризонтирање инструмента, чиме је испуњен један од услова неопходних за мерење хоризонталних углова.

Дурбин се састоји из окулара (са кончаницом) и објектива. Служи за прецизно визирање правца. На горњем делу дурбина налази се нишан, који се користи за грубо визирање правца.

Осовина око које се окреће дурбин повезана је са вертикалним лимбом. Вертикални лимб је израђен на исти начин као и хоризонтални. Разлика је у томе што је постављен у вертикалној равни и кроз његово средиште пролази хоризонтална оса.

Оптички висак омогућава прецизно центрисање инструмента изнад тачке, која представља станицу. Оптичка оса виска мора се поклапати са вертикалном осом инструмента, а нормална на хоризонталну осу, како би био испуњен радни услов.

Статив[уреди]

Статив је дрвени или пластични троножац који служи за стабилизацију алхидаде над стајном тачком. Ноге статива се могу извлачити, што омогућава грубо центрисање и хоризонтисање инструмента.

Спољашње везе[уреди]